Di Za nami Narodowy Dzień Pamięci Duchownych Niezłomnych obchodzony 19 października – w rocznicę porwania i męczeńskiej śmierci bł. ks. Jerzego Popiełuszki. Na mocy Ustawy z dnia 4 października 2018 roku dzień ten ma charakter święta państwowego.
Z tej okazji pragnę przedstawić kilka faktów z życia „naszego” Niezłomnego Duchownego – ks. prał. Józefa Florczaka (1887-1943) – pierwszego w Niepodległej Polsce Rektora polskiego kościoła pw. św. Stanisława B.M. w Rzymie – więzionego w czasie II wojny światowej najpierw w Warszawie na Pawiaku, potem w Poznaniu, Łodzi, następnie w Auschwitz i Dachau, gdzie zmarł 20 kwietnia 1943 roku.
Z przykrością stwierdzam, że nie znalazłam żadnego obszerniejszego opracowania życia i działalności ks. prał. Józefa Florczaka w języku polskim. Dotarłam tylko do krótkich informacji na jego temat w różnych wydawnictwach encyklopedycznych, wspomnieniach z czasów wojny, artykułach prasowych czy na stronach internetowych. Miłym zaskoczeniem natomiast jest dla mnie odnalezienie w jednym z polskich wydawnictw Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego dwuczęściowej pracy w języku włoskim, której autorem jest mons. Giordano Caberletti. Obie części dostępne są w Internecie. („IUS MATRIMONIALE” t. 26 (2015) nr 1 i 2). Czytelników znających język włoski zachęcam do uważnej lektury zwłaszcza części pierwszej (łącznie z przypisami!).
Bezcenna okazała się moja wizyta w Turku – wielkopolskim miasteczku, w którym ks. Florczak był proboszczem po powrocie z Włoch do Polski. Tam, w Muzeum Miasta Turku im. Józefa Mehoffera, udostępniono mi wiele cennych materiałów, np. grypsów przesłanych prze ks. Florczaka z więzienia – te materiały wymagają jednak specjalistycznego opracowania.
W znalezionych przeze mnie źródłach często występują rozbieżności, dotyczące np. daty i miejsca urodzenia, okresów pobytu w więzieniach i obozach. Mam nadzieję, że z czasem uda się je wszystkie wyjaśnić…
NA PAWIAKU
Nie wiem w jakich okolicznościach ks. Florczak znalazł się na początku II wojny światowej w Warszawie. Na stałe mieszkał w Turku (obecnie woj. wielkopolskie), tam, od powrotu z Włoch do Polski, był proboszczem Parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (www.parafianspj.turek.pl)
W pierwszych dniach października 1939 r., po wkroczeniu Niemców do Warszawy, rozpoczęły się aresztowania, na Pawiak trafili liczni więźniowie – wśród nich ks. Florczak. Wydarzenie to opisał Leon Wanat (pisarz kancelarii na Pawiaku) w „Kartkach z Pawiaka”: „W dniu 3 października 1939 r. osadzono na Pawiaku pierwszych więźniów. Oprócz osób świeckich uwięziono 250 księży, ojców, braci i kleryków warszawskich. Aresztowano ich w czasie łapanek urządzonych na ulicach miasta, w klasztorach i na plebaniach. Odnoszono się do nich brutalnie, nie szczędząc obelżywych słów, a nawet bicia. Aresztowanych osadzano w celach oddziału kobiecego, Serbii, na I i II piętrze, ponieważ oddział męski Pawiaka był częściowo rozbity pociskami podczas działań wojennych. Dopiero po jego odgruzowaniu i stopniowym remoncie wprowadzono tam mężczyzn, co nastąpiło dopiero w 1940 roku. Więzionym na Pawiaku duchownym Niemcy oświadczyli, że 5 października wjedzie triumfalnie do Warszawy Adolf Hitler, aby przyjąć defiladę zwycięstwa wojsk niemieckich w Alejach Ujazdowskich i jeśli by mu włos z głowy spadł, wszyscy zostaną rozstrzelani. A więc byli politycznymi zakładnikami. W pierwszej, trwającej kilka dni masowej akcji, wśród aresztowanych osób znajdowali się m.in. (…) ks. prałat Antoni Około-Kułak i ks. prał. dr Józef Florczak, kanonik Kapituły Włocławskiej, proboszcz z Turka, b. sędzia Roty Rzymskiej.”
Informacje o pobycie ks. Florczaka na Pawiaku znajdujemy również w napisanej po angielsku książce pt. „The German New Order in Poland” (Wyd. Londyn 1941, Part VI – Religious Persecution, Chapter I – The Catholic Church), która obejmuje okres od wybuchu wojny do lata 1941 roku.
W części poświęconej Archidiecezji Warszawskiej czytamy, iż 11 października z Pawiaka zwolniono starszych i chorych księży. Dnia 14 października w więzieniu pojawił się Helmut Otto – Komisarz Rzeszy na miasto st. Warszawę, obiecał uwolnić następnego dnia duchownych pod warunkiem niepodejmowania przez nich żadnej działalności na szkodę Niemiec. Pomimo tej obietnicy, w dniu 15 października wielu księży nadal pozostawało na Pawiaku. Niektórzy zostali zwolnieni w późniejszym terminie. Inni nie – wśród nich ks. Józef Florczak. („The majority of those priests were released after some time, but many others were detained and several new ones were arrested. Among those detained in the prison were the Fathers Dettkens, Florczak, Hilchen, Jachimowski, Suwała, Szkudelski, Wilk – the Guardian of the Franciscan Convent, and others.”)
W POZNANIU
W tej samej książce, w relacjach z Diecezji Włocławskiej z listopada 1939 czytamy: „Prelate Florczak, of Turek, near Kalisz, was arrested in Poznań and beaten until he was coverd with blood. Then he was released for a short time and arrested again. He is still in prison.” (Prałat Florczak, z Turku k/Kalisza aresztowany w Poznaniu, bity do krwi. Na krótko zwolniony, następnie ponownie aresztowany. Nadal przebywa w więzieniu).
WIĘZIENIE ŁÓDZKIEGO GESTAPO
Ks. prał. Florczak był przygotowany na to, że w każdej chwili może zostać aresztowany. W dniu 8 września 1940 roku wydał dyspozycje na wypadek wywiezienia lub śmierci. W kilku linijkach spisał swoją ostatnią wolę. Zgodnie z przewidywaniem nastąpiło kolejne zatrzymanie. Nie znam jego dokładnej daty. Z grypsu pisanego 18 września 1941 roku wynika, że już od jakiegoś czasu przebywa w więzieniu. Pisze w nim m.in. „Najuprzejmiej proszę przysłać mi w każdą sobotę trochę żywności, głównie chleba – na imię: „An Herrn Franz Ociepko, z. 10, on S.B.” Proszę nie zaznaczać, że paczka żywnościowa jest dla mnie przeznaczona. W ten sposób zawsze napewno ją otrzymam. Paczkę z bielizną proszę uprzejmie przysyłać w każdą sobotę natomiast – jak dotąd – na moje nazwisko. Serdecznie jestem wdzięczny za dotychczasową opiekę i będę zawsze starał się usilnie odwdzięczać. – Żadnych zarzutów przeciwko mnie być nie może. Stąd prosiłbym bardzo o pomoc i to pospieszną, bo łatwiej stąd wyjść, jak z obozu.(…) Pocztówkę, list, można do mnie pocztą napisać, byle roztropnie.” Z boku kartki ks. Florczak zamieszcza post scriptum: „PS.Ważna okoliczność dla starających się o mnie: miejsce w którem obecnie znajduję się jest zależne od gestapo łódzkiego.”
W grypsie z 21 listopada 1941 roku wyraża radość z otrzymanej pocztówki wysłanej przez siostrzenicę 7 listopada. Kilka miesięcy później, pisząc do siostrzenicy w dniu 10 marca 1942, informuje: „Jutro o g. 5 rano wywożą mnie do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu – Auschwitz…” Na końcu dodaje: „Bądź tak dobra powiadomić o mnie moich braci.”
POŻEGNALNY LIST DO PRZYJACIELA
W 1925 roku w Rzymie ks. Józef Florczak poznał znanego już wówczas artystę – Józefa Mehoffera. Wspierał artystę w poszukiwaniach siedziby dla mającej powstać w Rzymie Akademii, podobnej do tych, które posiadały już Francja, Hiszpania, Anglia, Stany Zjednoczone, Rumunia i Czechosłowacja. W sprawozdaniu z pobytu we Włoszech, Józef Mehoffer napisał w dniu 1 stycznia 1926 r. m.in.: „Zrazu myślałem, że przy pomocy miejscowych wybitnych lub zamożnych jednostek uda mi się na początek urządzić rzecz, choćby niewielką, któraby mogła rozpocząć swą czynność w szczupłym zakresie i którąby następnie można rozwijać przy pomocy Rządu naszego. Podjąłem starania wśród wybitniejszych osób z towarzystwa rzymskiego oraz u sfer rządowych włoskich. Duże zainteresowanie okazali przedewszystkim senator Corradi Ricci, naczelny konserwator Włoch i wybitny historyk sztuki; z czynną pomocą pospieszył monsignore Trezzi, członek św. Roty Rzymskiej, który osobiście poszukiwał w Rzymie obiektów, nadających się do urządzenia akademji. Polacy mieszkający w Rzymie przyjęli myśl moja z uznaniem, zrozumiałem zupełnie u ludzi, między którymi a wiecznym miastem zadzierżgnął się już węzeł ścisłego współżycia. Na równi z Ks. Trezzi współdziałał czynnie ks. prałat Florczak, również członek Roty (…)”(J. Mehoffer „DO MINISTERSTWA Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Departament Nauki i Szkół Wyższych w Warszawie.”, s. 4-5)
Z tego okresu pochodzi portret ks. J. Florczaka (poniżej), na którym widnieje dedykacja: „Łaskawemu dla mnie Księdzu Prałatowi Dr Józefowi Florczakowi na pamiatkę (…) Józef Mehoffer w Rzymie r. 1925”. Tak zaczęła się przyjaźń, której owoce możemy do dzisiaj podziwiać w Turku.
Po kolejnym aresztowaniu, w niewyjaśnionych okolicznościach, ksiądz Florczak wysłał właśnie do Mehoffera pożegnalną kartkę, która kończyła się słowami: „Mistrzu już się tutaj chyba nie zobaczymy”. Kartka do dzisiaj pozostaje w archiwum rodzinnym artysty.
W AUSCHWITZ
Data przybycia ks. Florczaka do Auschwitz wymaga ustalenia. Ks. Konrad Szweda, w obozowym wspomnieniu, które zacytuję w dalszej części artykułu, pisze, iż podczas Mszy św. odprawianej w dniu 8 XII 1941 r. w Auschwitz, obecny był również ks. prał. Florczak. W obszernym opracowaniu pt. „Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską 1939-1945” podany jest styczeń 1942 roku. Ze wspomnianych wcześniej grypsów wynika, że była to raczej połowa marca 1942 r.
W Auschwitz ks. Józef Florczak otrzymał nr 26870. Po kilkumiesięcznym pobycie, trzecim zbiorowym transportem, wraz z innymi duchownymi polskimi, został przewieziony do obozu w Dachau.
Do Dachau ks. Florczak dotarł 5 czerwca 1942 roku, otrzymał nr 30277. W tym samym transporcie przybył do obozu ks. Konrad Szweda (†1988), który we wspomnieniu dotyczącym pobytu w Auschwitz pt. „Obozowa Eucharystia” (www.swietyjozef.kalisz.pl) wymienia również ks. Florczaka: „W święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny 1941[?] roku odprawiałem Mszę świętą w piwnicy budującego się siódmego bloku. Po wieczornym apelu spieszyli spracowani więźniowie na umówione miejsce. Okna pozatykane deskami, czujki wystawione. Próżna beczka po cemencie odwrócona dnem do góry stanowi ołtarz. Nikłe światło pełgającej świecy pozwala rozpoznać twarz wtajemniczonych: ksiądz prałat Florczak, audytor Roty Rzymskiej, ojciec Brzeziński, przeor Ojców Kapucynów z Warszawy, ojciec Woźny, przełożony Ojców Augustianów z Krakowa; są chłopi, robotnicy, inteligencja. Kapłan w pasiaku rozpoczyna Introibo… Pajęczyną pokryta piwnica staje się domem Bożym…”
W DACHAU
Wiosną 1943 roku ks. Florczak ciężko zachorował. Został umieszczony w obozowym szpitalu. Zmarł, jak podają źródła, 20 kwietnia. W akcie zgonu znajdującym się w zbiorach Archiwum Arolsen jako przyczynę śmierci podano m.in. flegmonę prawego kolana. Ciało ks. Florczaka spalono w krematoryjnym piecu.
W taki sposób zakończyła się via crucis ks. prałata Józefa Florczaka – Niezłomnego Rektora polskiego kościoła pw. św. Stanisława B.M. w Rzymie.
NIEKTÓRE UPAMIĘTNIENIA
Ks. Józef Florczak wymieniony jest na tablicy w Kaplicy Męczeństwa i Wdzięczności w podziemiach bazyliki św. Józefa w Kaliszu, na której zamieszczono imiona i nazwiska prawie 1800 zamordowanych duchownych.
Pamiątkowe tablice znajdują się w rodzinnej parafii w Buczku oraz w Turku, gdzie był proboszczem w latach 1931-1943. Tam jego imieniem nazwano również jedną z ulic.
Agata Rola-Bruni
CZYTAJ RÓWNIEŻ:
Commenti