O zbiorach Biblioteki Stacji Polskiej Akademi Nauk w Rzymie

W 2017 roku dr Ligia Henczel-Wróblewska opublikowała na łamach czasopisma Folia Toruniensia (nr 17) artykuł pt. „Polskie zbiory w bibliotekach Rzymu. Wybór”. Część tego artykułu poświęcona jest Bibliotece Stacji Naukowej PAN w Rzymie (obecnie niedostępnej ze względu na reorganizację placówki). Ten fragment cytujemy poniżej, natomiast cały artykuł do pobrania w formacie PDF zamieszczamy na końcu strony. Przypominamy jednocześnie, że w 2021 roku dr Ligia Henczel-Wróblewska była finalistką 5. edycji Konkursu “Polak Roku we Włoszech i w świecie” . Zdobyła III miejsce ex aequo w kategorii “Działalność naukowo-edukacyjna”.

POLSKIE ZBIORY W BIBLIOTEKACH RZYMU. WYBÓR („Folia Toruniensia” nr 17/2017)

Ligia Henczel-Wróblewska

(…)

Największy zbiór literatury polskojęzycznej znajduje się w Bibliotece Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk (Biblioteca e Centro di Studi dell’Accademia Polacca delle Scienze di Roma). Początki biblioteki datują się na 1921 r., kiedy to mieszkający w Rzymie hrabia Józef Feliks Michałowski podarował swój księgozbiór do użytku publicznego. Starania o założenie polskiej stacji naukowej w Rzymie czynione były już od lat 80. XIX w., co związane było między innymi z otwarciem przez papieża Leona XIII tajnych archiwów watykańskich (1881) i udostępnieniu ich uczonym z całego świata. Wiele zabiegów w realizacji idei uruchomienia rzymskiej bazy dla wypraw polskich badaczy położył profesor Stanisław Smolka, koordynujący krakowskie badania historyczne w Wiecznym Mieście, tzw. Expeditio Romana (1886). Jednakże, okoliczności zewnętrzne, wydarzenia społeczno-polityczne na ziemiach polskich, wyraźna niechęć państw zaborczych, szczególnie Austrii, uniemożliwiły realizację zadania. Kolejną próbę, również bezskuteczną, podjął w 1912 r. Józef Feliks Michałowski (1870–1956), mieszkający w Rzymie prawnik, historyk, bibliofil. Dopiero kilka lat później, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócono do tego tematu. W tym czasie Michałowski przywiózł do Rzymu z rodzinnego Dobrzechowa odziedziczoną kolekcję książek, która uzupełniana przez kolejne lata wzrosła do kilku tysięcy woluminów. Cenny księgozbiór, ulokowany w wynajętych pomieszczeniach Hospicjum św. Stanisława przy via delle Botteghe Oscure w Rzymie, stał się zalążkiem Biblioteki Polskiej (1921), która kilka lat później (1927) stała się częścią rzymskiej Stacji Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (dzisiaj Stacja Naukowa PAN)⁷. W 1938 r. Biblioteka i Stacja zostały przeniesione do obecnej siedziby – pałacu Doria Pamphilij w pobliżu Piazza Venezia. Józef Michałowski od początku do 1946 r. sprawował opiekę nad biblioteką i był faktycznym dyrektorem Stacji. Podczas II wojny światowej, kiedy instytucja zawiesiła działalność, dzięki osobistym kontaktom zdołał zdeponować księgozbiór w Bibliotece Watykańskiej, czym uchronił go przed zarekwirowaniem. Po wojnie przejściowy zarząd nad biblioteką sprawowała Interim Treasury Commission, a w 1946 r. zbiory zostały przekazane pod zarząd utworzonej Polskiej Akademii Nauk. Okres znaczącego rozwoju polskiej Biblioteki i Stacji PAN w Rzymie przypada na lata kierownictwa tą instytucją przez prof. Bronisława Bilińskiego, wybitnego filologa klasycznego. W pierwszej połowie lat 70. XX w. najstarsze zbiory zostały przewiezione do Biblioteki Kórnickiej.

Biblioteka Stacji PAN w Rzymie jest jedną z największych polskich bibliotek naukowych za granicą. Posiada wiele unikalnych woluminów i zbiorów, podarowanych przez arystokratów, bibliofilów, naukowców, szczególnie w okresie międzywojennym. Do najcenniejszych należą: podarowany przez rodzinę zbiór publikacji z pięknymi ekslibrisami pochodzący z biblioteki profesora Bronisława Gubrynowicza, rektora Uniwersytetu Lwowskiego, część biblioteki austriackiego krytyka sztuki Maksa Dvoraka, zakupionej przez hrabiego Stanisława Badeniego, unikalna donacja hrabiego Karola Lanckorońskiego (1929), składająca się z około 60 tysięcy fotografii z podróży po świecie (aktualnie w krakowskich zbiorach PAU) oraz bardzo ciekawy zbiór dokumentów Scipione Piattolego, zaufanego doradcy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W skład imponujących zbiorów Biblioteki zalicza się prawie 35 tysięcy woluminów, w tym cenne starodruki (dwa najstarsze pochodzą z końca XVI w.), około 500 tytułów czasopism, zawierających blisko 100 tytułów periodyków bieżących, cenny komplet czasopism z przełomu XIX/XX w. Księgozbiór Biblioteki o profilu humanistycznym obejmuje: dzieła polskiej literatury klasycznej, w tym pierwsze wydania dzieł Adama Mickiewicza czy komplet dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego, a także biografie, wspomnienia, pamiętniki, opracowania bibliograficzne z zakresu literatury polskiej i obcej. Ponadto publikacje z zakresu historii Polski i historii powszechnej, zbiór wybranych tekstów źródłowych, literaturę językoznawczą dotyczącą wiedzy o języku polskim i innych językach słowiańskich. Również literaturę z zakresu religioznawstwa, historii sztuki, archeologii, prawa, filozofii, etnografii, wydawnictwa emigracyjne, albumy, informatory, przewodniki. Biblioteka gromadzi najważniejsze publikacje na temat kulturalnych, literackich, artystycznych, społeczno-politycznych, gospodarczych związków polsko-włoskich. Dla naukowców Biblioteka prowadzi informatorium w zakresie zasobów bibliotek rzymskich i katalogu sieci internetowej bibliotek polskich oraz włoskich. Biblioteka nie wypożycza książek na zewnątrz, ale dysponuje czytelnią i dostępem do katalogów oraz możliwością zamówienia kserokopii. Poza statutową działalnością jest swego rodzaju punktem informacyjnym na temat wydarzeń kulturalnych i naukowych na terenie Włoch. (…)

⁷B. Biliński, Biblioteca e Centro di Studi a Roma dell’Accademia Polacca delle Scienze nel 50 anniversario della fondazione 1927–1977, Wrocław 1977, s. 23, 35–74. To dotychczas najpełniejsze opracowanie dziejów tej instytucji w okresie 50-lecia jej działalności; idem, Prolegomena al dialogo culturale e scientifico italo-polacco, [w:] Polonia-Italia. Relazioni artistiche dal Medioevo al XVIII secolo. Atti del convegno tenutosi a Roma, 21–22 maggio 1975, Wrocław 1979, s. 12 i n.

POLSKIE ZBIORY W BIBLIOTEKACH RZYMU. WYBÓR Czytaj w całości w formacie PDF

O starych drukach o sztuce w Stacji PAN w Rzymie CZYTAJ TUTAJ

Oprac. Agata Rola-Bruni